علیرضاچیذری پژوهشگر و نویسنده و رییس انجمن صنفی تولید و تامین تجهیزات پزشکی و دارویی در مصاحبه با تایمز:
بیمه‌های بازنشستگی و درمانی دولتی در بسیاری از کشورها به دلایل متعددی ممکن است با چالش‌هایی مواجه شوند و به موفقیت کامل نرسند. در ادامه، دلایل اصلی این عدم موفقیت به‌صورت مختصر و جامع توضیح داده شده است:
ساختار جمعیتی و پیری جمعیت:
با افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ زادوولد، نسبت افراد مسن به جمعیت فعال (کارگرانی که حق بیمه پرداخت می‌کنند) افزایش یافته است. این امر فشار مالی سنگینی بر سیستم‌های بازنشستگی و درمانی وارد می‌کند، زیرا تعداد دریافت‌کنندگان مزایا نسبت به پرداخت‌کنندگان حق بیمه بیشتر می‌شود.
مدیریت ناکارآمد و فساد:
در برخی موارد، سوءمدیریت، بوروکراسی بیش‌ازحد، یا فساد مالی باعث هدررفت منابع مالی صندوق‌های بیمه می‌شود. عدم شفافیت در مدیریت دارایی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های نادرست نیز می‌تواند به کاهش منابع منجر شود.
طراحی ناپایدار مالی:
بسیاری از سیستم‌های بیمه دولتی بر اساس مدل “پرداخت حین کار” (Pay-As-You-Go) طراحی شده‌اند، که در آن حق بیمه‌های فعلی برای پرداخت مزایای کنونی استفاده می‌شود. این مدل در برابر تغییرات جمعیتی و اقتصادی (مانند رکود یا بیکاری) آسیب‌پذیر است.
افزایش هزینه‌های درمانی:
پیشرفت‌های پزشکی و افزایش تقاضا برای خدمات درمانی باکیفیت، هزینه‌های سیستم‌های درمانی را به شدت افزایش داده است. دولت‌ها اغلب نمی‌توانند این هزینه‌ها را با درآمدهای موجود پوشش دهند.
ناکافی بودن منابع مالی:
حق بیمه‌های دریافتی ممکن است به دلیل پایین بودن نرخ مشارکت، فرار بیمه‌ای، یا معافیت‌های گسترده کافی نباشد. همچنین، وابستگی به بودجه دولتی برای جبران کسری‌ها می‌تواند سیستم را شکننده کند.
عدم تطابق با نیازهای جامعه:
برنامه‌های بیمه‌ای ممکن است به‌روز نباشند و نتوانند نیازهای جدید جامعه (مانند بیماری‌های نوظهور یا تغییرات سبک زندگی) را پوشش دهند. این موضوع باعث نارضایتی و کاهش اعتماد عمومی می‌شود.
چالش‌های اقتصادی کلان:
تورم، بیکاری، و کاهش رشد اقتصادی می‌توانند توانایی دولت‌ها و افراد برای تأمین مالی این سیستم‌ها را کاهش دهند. همچنین، سرمایه‌گذاری‌های نامناسب صندوق‌های بیمه در بازارهای ناپایدار می‌تواند به ورشکستگی منجر شود.
نابرابری در دسترسی:
در برخی موارد، خدمات بیمه‌ای به‌صورت یکسان در دسترس همه قرار نمی‌گیرد (مثلاً مناطق روستایی یا گروه‌های کم‌درآمد) که باعث کاهش اثربخشی و مقبولیت اجتماعی این سیستم‌ها می‌شود.
راهکارهای احتمالی:
اصلاحات ساختاری مانند افزایش سن بازنشستگی یا تغییر مدل تأمین مالی.
تقویت نظارت و شفافیت در مدیریت صندوق‌های بیمه.
تشویق مشارکت بخش خصوصی برای کاهش فشار بر سیستم دولتی.
به‌روزرسانی برنامه‌های بیمه‌ای متناسب با نیازهای جدید جامعه.
سرمایه‌گذاری هوشمندانه منابع مالی در پروژه‌های پایدار.
در ایران، به‌طور خاص، مشکلاتی مانند تحریم‌های اقتصادی، تورم بالا، و سوءمدیریت در صندوق‌های بازنشستگی (مانند تأمین اجتماعی و خدمات کشوری یا فولاد و….) باعث تشدید این چالش‌ها شده است.
برتری بیمه های خصوصی بازنشستگی و درمانی نسبت به بیمه دولتی چیست؟
برتری بیمه‌های خصوصی بازنشستگی و درمانی نسبت به بیمه‌های دولتی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله انعطاف‌پذیری، کیفیت خدمات، و کارایی مدیریت. در ادامه، با استناد به اطلاعات موجود و شرایط خاص ایران (با توجه به منابع و مشکلات صندوق‌های دولتی مانند سازمان تأمین اجتماعی)، این برتری‌ها را به‌صورت خلاصه و با تمرکز بر تفاوت‌ها بررسی می‌کنم:
۱. انعطاف‌پذیری و تنوع خدمات
بیمه‌های خصوصی: شرکت‌های بیمه خصوصی معمولاً طرح‌های متنوعی ارائه می‌دهند که می‌توانند با نیازهای خاص افراد (مثل سطح درآمد، سن، یا نیازهای درمانی خاص) تنظیم شوند. مشتریان می‌توانند پوشش‌های مختلف (مانند بیمه تکمیلی، بیمه عمر، یا سرمایه‌گذاری‌های بازنشستگی) را انتخاب کنند.
بیمه‌های دولتی: در ایران، بیمه‌های دولتی مانند تأمین اجتماعی معمولاً خدمات استاندارد و یکسانی ارائه می‌دهند که انعطاف‌پذیری کمتری دارند. برای مثال، پوشش درمانی اغلب ناکافی است و بازنشستگان برای خدمات بهتر به بیمه تکمیلی وابسته‌اند.
۲. کیفیت و سرعت خدمات درمانی
بیمه‌های خصوصی: بیمه‌های خصوصی معمولاً دسترسی سریع‌تر به خدمات درمانی با کیفیت بالاتر (مانند بیمارستان‌های خصوصی یا پزشکان متخصص) فراهم می‌کنند. در ایران، بیمه‌های تکمیلی خصوصی هزینه‌های درمانی را بهتر پوشش می‌دهند و نیاز به پرداخت از جیب را کاهش می‌دهند.
بیمه‌های دولتی: خدمات درمانی دولتی در ایران اغلب با تأخیر، کمبود امکانات، و کیفیت پایین همراه است. بیمارستان‌های دولتی شلوغ هستند و بازنشستگان از کسورات درمانی بالا و پوشش ناکافی شکایت دارند.
۳. مدیریت مالی و پایداری
بیمه‌های خصوصی: شرکت‌های خصوصی معمولاً با هدف سودآوری و رقابت در بازار عمل می‌کنند، بنابراین مدیریت مالی دقیق‌تری دارند و کمتر تحت تأثیر فشارهای سیاسی یا بدهی‌های دولتی قرار می‌گیرند. سرمایه‌گذاری‌های آنها اغلب محتاطانه‌تر و شفاف‌تر است.
بیمه‌های دولتی: صندوق‌های دولتی در ایران با ناترازی مالی، بدهی‌های کلان دولت، و سوءمدیریت مواجه‌اند. برای مثال، سازمان تأمین اجتماعی با کسری بودجه و استفاده نادرست از منابع برای اهداف دولتی دست‌وپنجه نرم می‌کند.
۴. پاسخگویی و خدمات مشتری
بیمه‌های خصوصی: به دلیل رقابت در بازار، شرکت‌های خصوصی معمولاً خدمات مشتری بهتری ارائه می‌دهند و در برابر شکایات پاسخگوترند. آنها انگیزه دارند تا رضایت مشتری را حفظ کنند.
بیمه‌های دولتی: سیستم‌های دولتی اغلب بوروکراتیک هستند و پاسخگویی ضعیفی دارند. در ایران، بازنشستگان از پیچیدگی‌های اداری و تأخیر در دریافت مستمری یا خدمات درمانی شکایت دارند.
۵. پوشش در برابر تورم
بیمه‌های خصوصی: برخی طرح‌های بازنشستگی خصوصی در ایران و جهان شامل سرمایه‌گذاری‌هایی هستند که می‌توانند در برابر تورم مقاومت کنند (مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا بیمه‌های عمر با سود تضمین‌شده).
بیمه‌های دولتی: در ایران، تورم بالا ارزش مستمری‌های بازنشستگی را کاهش داده و حقوق بازنشستگان اغلب کفاف هزینه‌های زندگی را نمی‌دهد.
محدودیت‌های بیمه‌های خصوصی
با وجود این برتری‌ها، بیمه‌های خصوصی نیز معایبی دارند:
هزینه بالا: حق بیمه‌های خصوصی معمولاً گران‌تر است و برای افراد کم‌درآمد مقرون‌به‌صرفه نیست.
ریسک شرکت‌ها: برخی شرکت‌های خصوصی ممکن است در بلندمدت پایدار نباشند یا در سرمایه‌گذاری‌ها زیان ببینند.
پوشش محدود: بیمه‌های خصوصی گاهی شرایط سختگیرانه‌ای برای پوشش بیماری‌های خاص یا افراد مسن دارند.
نتیجه‌گیری
بیمه‌های خصوصی به دلیل انعطاف‌پذیری، کیفیت خدمات بهتر، و مدیریت کارآمدتر در مقایسه با سیستم‌های دولتی که با کسری بودجه، بوروکراسی، و ناکارآمدی مواجه‌اند، برتری دارند. با این حال، در ایران، وابستگی گسترده به بیمه‌های دولتی و هزینه بالای بیمه‌های خصوصی باعث شده که بسیاری به سیستم دولتی متکی بمانند، حتی با مشکلاتی که در بیمه های دولتی و شبهه دولتی مقابل آنها مردم وجود دارد.
سیستم های موفق بیمه در اروپا چگونه است؟
سیستم‌های بیمه در اروپا به طور کلی به دو مدل اصلی تقسیم می‌شوند: مدل بوریج (Beveridge) و مدل بیسمارک (Bismarck)، با برخی کشورها که ترکیبی از این دو را به کار می‌گیرند. این سیستم‌ها عمدتاً بر ارائه پوشش همگانی (Universal Healthcare) متمرکز هستند، اما نحوه اجرا و جزئیات آنها در کشورهای مختلف متفاوت است. در ادامه، بر اساس منابع موجود، به بررسی این سیستم‌ها، ویژگی‌ها، و تفاوت‌های آنها می‌پردازم.
۱. مدل بوریج (Beveridge Model)
- ویژگی‌ها: در این مدل، سیستم درمانی عمدتاً از طریق مالیات‌های عمومی تأمین مالی می‌شود و خدمات درمانی معمولاً رایگان یا با هزینه بسیار کم در دسترس همه ساکنان قرار می‌گیرد. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی اغلب دولتی هستند و پزشکان معمولاً کارمند دولت محسوب می‌شوند.
- کشورهای نمونه: انگلستان (NHS)، اسپانیا، سوئد، نروژ، دانمارک، ایتالیا، پرتغال.
- مزایا: دسترسی همگانی بدون توجه به درآمد، هزینه‌های پایین برای بیماران، و تأکید بر برابری.
- چالش‌ها: زمان انتظار طولانی برای خدمات غیراورژانسی، فشار بر منابع عمومی، و امکان استفاده بیش از حد از خدمات رایگان.
۲. مدل بیسمارک (Bismarck Model) - ویژگی‌ها: در این سیستم، بیمه درمانی از طریق مشارکت کارفرمایان و کارمندان در صندوق‌های بیمه اجتماعی (اجباری) تأمین مالی می‌شود. این صندوق‌ها می‌توانند دولتی یا خصوصی باشند، اما به شدت تحت نظارت دولت قرار دارند. خدمات درمانی معمولاً رایگان یا با هزینه‌های اندک ارائه می‌شوند.
- کشورهای نمونه: آلمان، اتریش، سوئیس، فرانسه، بلژیک، هلند.
- مزایا: انعطاف‌پذیری در انتخاب ارائه‌دهندگان خدمات، دسترسی سریع‌تر به متخصصان، و رقابت بین صندوق‌ها برای بهبود کیفیت.
- چالش‌ها: هزینه‌های بالاتر برای برخی خدمات، پیچیدگی مدیریت چندین صندوق، و نیاز به نظارت قوی برای جلوگیری از نابرابری.
۳. مدل ترکیبی (National Health Insurance Model)
- ویژگی‌ها: این مدل ترکیبی از بوریج و بیسمارک است، که در آن دولت از طریق مالیات‌ها یا مشارکت‌های اجتماعی سیستم را تأمین مالی می‌کند، اما ارائه‌دهندگان خدمات می‌توانند خصوصی یا دولتی باشند. خدمات اغلب رایگان یا با هزینه‌های اندک ارائه می‌شوند.
- کشورهای نمونه: ایتالیا، کانادا (خارج از اروپا اما مشابه)، کره جنوبی.
- مزایا: تعادل بین دسترسی همگانی و کیفیت خدمات، کاهش هزینه‌های مستقیم برای بیماران.
- چالش‌ها: زمان انتظار برای خدمات غیرضروری، و نیاز به مدیریت دقیق برای کنترل هزینه‌ها.
۴. کارت بیمه سلامت اروپا (EHIC)
- کارکرد: کارت بیمه سلامت اروپا (European Health Insurance Card) به شهروندان اتحادیه اروپا، منطقه اقتصادی اروپا (EEA)، و برخی کشورهای دیگر (مانند سوئیس) امکان دسترسی به خدمات درمانی ضروری را در کشورهای عضو در طول اقامت‌های موقت (مانند سفر) فراهم می‌کند. این کارت جایگزین بیمه کامل نیست و فقط برای خدمات اضطراری یا ضروری کاربرد دارد. – محدودیت‌ها: پوشش محدود به خدمات دولتی، عدم پوشش درمان‌های برنامه‌ریزی‌شده یا کلینیک‌های خصوصی، و نیاز به ثبت در سیستم بیمه عمومی کشور مبدأ.
۵. بیمه خصوصی در اروپا
- بسیاری از کشورهای اروپایی امکان خرید بیمه خصوصی را به‌عنوان مکمل بیمه دولتی فراهم می‌کنند. این بیمه‌ها معمولاً دسترسی سریع‌تر به متخصصان، بیمارستان‌های خصوصی، و خدمات غیرضروری (مانند دندانپزشکی یا بینایی‌سنجی) را فراهم می‌کنند.
- مزایا: کاهش زمان انتظار، دسترسی به امکانات بهتر، و پوشش خدمات غیرضروری.
- چالش‌ها: هزینه‌های بالا و عدم دسترسی برای افراد کم‌درآمد.
۶. وضعیت بیمه برای مهاجران و اتباع خارجی
- مهاجران و اتباع خارجی که به‌صورت بلندمدت در اروپا اقامت دارند، معمولاً در سیستم بیمه عمومی کشور مقصد ثبت‌نام می‌شوند. با این حال، برخی کشورها (مانند هلند یا سوئیس) داشتن بیمه درمانی را اجباری می‌کنند، حتی برای اتباع خارجی.
- بسیاری از مهاجران برای دسترسی سریع‌تر به خدمات یا پوشش گسترده‌تر، بیمه خصوصی خریداری می‌کنند.<
۷. چالش‌های سیستم‌های بیمه در اروپا
- افزایش هزینه‌ها: با پیری جمعیت و افزایش امید به زندگی، فشار بر صندوق‌های بیمه افزایش یافته است.
- زمان انتظار: در سیستم‌های دولتی (مانند مدل بوریج)، زمان انتظار برای خدمات غیراورژانسی می‌تواند طولانی باشد.
- نابرابری منطقه‌ای: کیفیت خدمات در کشورهای اروپای غربی و شمالی (مانند سوئیس، هلند، نروژ) به مراتب بهتر از کشورهای شرقی و جنوبی (مانند بلغارستان، رومانی) است.
۸. رتبه‌بندی سیستم‌های درمانی در اروپا
- بر اساس شاخص مصرف‌کننده سلامت اروپا (Euro Health Consumer Index 2018)، کشورهایی مانند سوئیس، هلند، نروژ، دانمارک، و بلژیک در صدر قرار دارند، به دلیل زمان انتظار کم، دسترسی بالا
- فرانسه به دلیل ترکیب مؤثر بیمه عمومی و خصوصی و آلمان به دلیل بیمارستان‌های باکیفیت، از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) مورد تحسین قرار گرفته‌اند.
مقایسه با ایران
در ایران، سیستم بیمه درمانی (مانند تأمین اجتماعی) شباهت‌هایی با مدل بیسمارک دارد، اما با مشکلات جدی مانند ناترازی مالی، پوشش ناکافی، و تأخیر در خدمات مواجه است.
برخلاف اروپا که نظارت قوی و منابع مالی پایدارتر دارد، سیستم ایران به دلیل بدهی‌های دولتی و تورم بالا با چالش‌های بیشتری روبروست.
نتیجه‌گیری
سیستم‌های بیمه در اروپا به دلیل تنوع، نظارت قوی، و تمرکز بر دسترسی همگانی، عموماً کارآمدتر از سیستم‌های دولتی ایران هستند. با این حال، چالش‌هایی مانند زمان انتظار و هزینه‌های رو به رشد در برخی کشورها وجود دارد. بیمه‌های خصوصی در اروپا مکمل سیستم‌های دولتی هستند و برای مهاجران یا افرادی که به دنبال خدمات سریع‌تر هستند، گزینه‌ای جذاب محسوب می‌شوند.
در کل، مدل اروپایی به دلیل پوشش همگانی، کیفیت خدمات، و امنیت اجتماعی موفق ارزیابی می‌شود، اما برای پایداری آن، بسیاری کشورها مجبور به اصلاحات مداوم هستند.
اما با چالش هایی نیز مواجهند:
پیری جمعیت ،فشار سنگین بر صندوق‌های بازنشستگی.
هزینه‌های درمان رو به افزایش، نیاز به اصلاحات برای جلوگیری از کسری بودجه.
زمان انتظار طولانی در برخی کشورها (مثل بریتانیا و کانادا) برای برخی خدمات تخصصی.
وابستگی زیاد به مالیات‌های بالا که ممکن است مورد اعتراض گروه‌هایی از جامعه باشد.